Ra quyết định là một trong những kỹ năng nền tảng nhất của đời sống hiện đại, từ những lựa chọn cá nhân hằng ngày cho đến các quyết định mang tính hệ thống trong kinh doanh, chính sách hay khoa học. Tuy nhiên, con người không ra quyết định trong điều kiện lý tưởng: Thông tin luôn thiếu, thế giới đầy ngẫu nhiên, và nhận thức của chúng ta có nhiều giới hạn.
Mảng nội dung “Tư duy và Ra quyết định” (Judgment & Decision-Making – JDM) nghiên cứu chính những vấn đề đó: Con người suy nghĩ và quyết định như thế nào trong điều kiện bất định, vì sao ta thường sai, và làm sao để đánh giá một quyết định công bằng hơn kết quả cuối cùng của nó.
Nếu như bạn chưa từng tìm hiểu mảng sách JDM này, có thể tham khảo trước “5 cuốn sách để bắt đầu tìm hiểu về tư duy và ra quyết định“.
Sach100 giới thiệu 4 cuốn sách đóng vai trò trụ cột cho bản đồ tư duy và ra quyết đinh, đã được dịch ra tiếng Việt. Mỗi cuốn làm rõ một mảnh quan trọng của bức tranh tổng thể.
Tư duy nhanh và chậm (Thinking, Fast and Slow)
Tác giả: Daniel Kahneman
Cuốn sách đặt nền móng phổ thông cho JDM, giải thích cách con người suy nghĩ qua hai hệ thống: Nhanh – trực giác và chậm – lý trí. Từ các thiên lệch nhận thức quen thuộc đến những sai lệch tinh vi trong đánh giá, cuốn sách giúp người đọc hiểu vì sao chúng ta thường tin rằng mình lý trí hơn thực tế. Đây là điểm neo trung tâm của toàn bộ chủ đề.
Độ nhiễu (Noise)
Tác giả: Daniel Kahneman, Cass Sunstein, Olivier Sibony
Nếu cuốn Tư duy nhanh và chậm nói về thiên lệch có hệ thống, thì Độ nhiễu chỉ ra một vấn đề khác ít được chú ý hơn: Sự nhiễu loạn ngẫu nhiên trong phán đoán. Cuốn sách cho thấy ngay cả khi không thiên lệch, các quyết định vẫn có thể rất khác nhau chỉ vì bối cảnh, thời điểm hay cảm xúc. Đây là bước mở rộng quan trọng của JDM trong thế giới thực.
Thiên nga đen (The Black Swan)
Tác giả: Nassim Nicholas Taleb
Thiên nga đen đặt câu hỏi lớn về khả năng dự báo của con người. Taleb tập trung vào những sự kiện hiếm, khó đoán nhưng có tác động cực lớn, và chỉ ra vì sao các mô hình tư duy quen thuộc thường thất bại trước bất định. Cuốn sách giúp người đọc hiểu giới hạn của tri thức và ảo tưởng kiểm soát trong ra quyết định.
Những đòn tâm lý trong thuyết phục (Influence)
Tác giả: Robert B. Cialdini
Không phải mọi quyết định đều xuất phát từ bên trong. Những đòn tâm lý trong thuyết phục phân tích các cơ chế tâm lý xã hội khiến con người bị thuyết phục và dẫn dắt mà không nhận ra. Cuốn sách bổ sung góc nhìn “tác động từ bên ngoài”, giúp hoàn thiện bức tranh JDM bằng cách chỉ ra vì sao quyết định cá nhân thường chịu ảnh hưởng mạnh từ môi trường và người khác.
Vì sao 4 cuốn này đi cùng nhau
Mỗi cuốn giải quyết một lớp vấn đề khác nhau:
- Cách con người suy nghĩ: Tư duy nhanh và chậm
- Sự bất ổn trong phán đoán: Độ nhiễu
- Bất định và rủi ro cực đoan: Thiên nga đen
- Ảnh hưởng xã hội lên lựa chọn: Những đòn tâm lý trong thuyết phục
Kết hợp lại, chúng tạo thành bản đồ nền tảng cho bất kỳ ai muốn bắt đầu tìm hiểu nghiêm túc về tư duy và ra quyết định, trước khi đi sâu hơn vào các nhánh học thuật hoặc ứng dụng chuyên biệt.
Trong mảng sách Tư duy và Ra quyết định, có một số cuốn học thuật quan trọng nhưng hiện (2025) chưa có bản tiếng Việt:
- Judgment under Uncertainty — Daniel Kahneman, Amos Tversky, 1982: Nghiên cứu đặt nền móng cho JDM, về phán đoán và thiên kiến.
- Judgment in Managerial Decision Making — Max H. Bazerman, 2018: Cuốn sách kinh điển về JDM trong bối cảnh tổ chức và quản trị.
