Ảo tưởng tích cực

Trong Ảo tưởng tích cực (Useful Delusions, xuất bản năm 2021) tác giả Shankar Vedantam đặt ra một câu hỏi ngược đời nhưng đầy sức hút: Nếu tự lừa dối là điều nguy hiểm, tại sao con người lại làm nó ở mọi nơi, mọi thời điểm, và trong mọi tầng lớp xã hội? Cuốn sách dẫn người đọc vào hành trình khám phá một sự thật khó chấp nhận: Đôi khi, những điều ta tin không hoàn toàn đúng lại chính là thứ giúp ta sống tiếp, yêu thương, vượt qua nỗi đau và tồn tại trong một thế giới đầy bất trắc. Hihi

Vedantam và đồng tác giả Bill Mesler chỉ ra rằng sự tự lừa dối không phải chỉ là một lỗi nhận thức, nó còn là một cơ chế tiến hóa. Những “ảo tưởng có ích” giúp chúng ta duy trì hy vọng, gắn kết cộng đồng, tiếp tục cố gắng trong những thời khắc mà sự thật thuần túy có thể khiến ta suy sụp. Đó là các ví dụ như: Các cặp đôi tin vào sự đặc biệt của nhau, những người bệnh sống khỏe hơn nhờ niềm tin lạc quan, thậm chỉ cả những quốc gia được gắn kết bởi các câu chuyện chung. Các tác giả đưa ra hàng loạt ví dụ sắc sảo để chứng minh rằng đôi khi niềm tin sai có chức năng rõ ràng: Nó bảo vệ tâm hồn và giúp ta vận hành cuộc sống. 🙂

Sách kể chuyện gần gũi, thuyết phục và không có giảng giải nặng nề. Những câu chuyện thực, những nghiên cứu tâm lý – thần kinh – triết học đan xen nhau cho thấy tự lừa dối không chỉ là một hành vi cá nhân mà còn là hiện tượng xã hội. Vedantam cho rằng tự lừa dối là năng lực khiến chúng ta bền bỉ, ngay cả khi thực tế phũ phàng không đứng về phía mình.

Ở chiều ngược lại, cuốn sách ảo tưởng tích cực không cổ xúy cho sự mù quáng hay tán dương những kẻ lừa đảo. Điều các tác giả muốn nói là: Thay vì phủ nhận hoàn toàn, hãy học cách hiểu đúng bản chất của tự lừa dối – khi nào nó nâng đỡ ta, và khi nào nó phá hủy ta. Vedantam nhắc chúng ta một cách tinh tế rằng để sống một cuộc đời có ý nghĩa, đôi khi con người cần một chút ảo tưởng: Niềm tin vào điều tốt đẹp, dù mong manh, nhưng đủ để ta tiến về phía trước.

Nếu bạn từng tự hỏi vì sao con người không thể, và có lẽ không nên, sống hoàn toàn dựa trên sự thật trần trụi, đây là cuốn sách dành cho bạn.