Chúng ta làm gì với Trái Đất?

Tác giả, Sir David Attenborough là nhà tự nhiên học huyền thoại của BBC cũng như của nước Anh và cả thế giới. Ông đã dành hơn bảy thập kỷ đi khắp hành tinh để ghi lại vẻ đẹp và sự mong manh của thế giới tự nhiên. Cuốn sách Chúng ta làm gì với Trái Đất  (A Life on Our Planet) này như một “lời tự thuật của nhân chứng cuối cùng” ở tuổi 93 của ông. Attenborough không chỉ là người kể chuyện về thiên nhiên; ông là người đã chứng kiến thế giới thay đổi nhanh hơn bất kỳ thế hệ nào từng thấy. Cuốn sách này mang một vai trò vô cùng đặc biệt: Vừa là hồi ký, vừa là cảnh báo, vừa là bản thiết kế tương lai cho nhân loại.

Mở đầu bằng những ký ức thời niên thiếu của Attenborough, khi là một cậu bé mê hóa thạch ở Leicester, tin rằng thế giới hoang dã là bất tận. Ông kể lại những cuộc thám hiểm đầu đời, khi rừng nhiệt đới, rạn san hô, thảo nguyên châu Phi vẫn còn nguyên sơ. Nhưng càng đi nhiều, ông càng nhận ra rằng sự nguyên sơ đó chỉ là ảo giác. Trong vòng một đời người, dân số tăng gấp ba, nồng độ carbon trong khí quyển tăng gần một nửa, diện tích hoang dã từ 66% giảm xuống chỉ còn khoảng 25%. Attenborough đã có mặt ngay tại những điểm nóng này, nơi rừng Amazon bị tàn phá và các bãi san hô trắng xóa, ghi nhận sự suy giảm không thể đảo ngược bằng chính đôi mắt của mình. Attenborough không chỉ ra lỗi hay trách ai; ông viết với giọng đầy nhân văn, vừa yêu thương con người, vừa đau lòng trước những gì chúng ta đã vô tình phá vỡ.

Phần thứ hai của cuốn sách là một cú sốc ngắn gọn nhưng mạnh mẽ: Tương lai của một đứa trẻ sinh ra hôm nay sẽ như thế nào nếu chúng ta không hành động. Ở tuổi đôi mươi, nó có thể chứng kiến những trận lũ và cháy rừng chưa từng thấy; ở tuổi 50, có thể phải sống trong một thế giới thiếu lương thực và những dòng người di cư khí hậu; đến cuối đời, nó có thể trải qua một hành tinh nóng thêm 4°C – nơi nhiều vùng đất không còn phù hợp cho con người sinh sống. Attenborough không cường điệu hay tuyệt vọng; ông chỉ đặt trước mắt chúng ta một đường thẳng kéo dài từ hiện tại đến thế kỷ sau – nếu mọi thứ tiếp tục như bây giờ.

Ở phần cuối, cuốn sách trở nên đầy hy vọng theo cách chỉ Attenborough mới làm được. Ông kể về Hà Lan – quốc gia đã biến nông nghiệp bền vững thành kỳ tích; về Palau – vùng biển đã phục hồi kỳ diệu nhờ chính sách bảo tồn quyết liệt; về những dự án tái sinh thiên nhiên trên khắp hành tinh chứng minh rằng khi con người ngừng phá, tự nhiên biết cách tự chữa lành. Attenborough cho rằng muốn cứu hành tinh, chúng ta phải: Thoái vốn nhiên liệu hóa thạch, ngừng ám ảnh về GDP, trao quyền cho phụ nữ ở các nước kém phát triển, thay đổi cách dùng đất và thực phẩm, và nhất là – nhìn nhận rằng con người không đứng ngoài tự nhiên mà là một phần của hệ thống duy nhất đó.

Attenborough cũng không né tránh tranh luận: Ông phản biện giảm phát thải từ mất rừng và suy thoái rừng (REDD+) vì nguy cơ nó trở thành “chủ nghĩa thực dân sinh thái”. Ông cũng cảnh báo rằng lưu trữ carbon bằng công nghệ không thể là giải pháp thay thế cho việc cắt giảm tiêu thụ nhiên liệu hóa thạch. Tuy không đi sâu vào từng giải pháp, ông luôn dựa trên dẫn chứng và kinh nghiệm thực địa.

Cuốn sách có phiên bản phim tài liệu cùng tên trên Netflix, bạn có thể xem thêm phim. Bộ phim chỉ như là một bản tóm tắt 83 phút, còn cuốn sách này cho bạn một phiên bản giàu thông tin hơn, sâu sắc hơn, gần gũi hơn – như một cuộc trò chuyện dài, bình tĩnh và đầy trí tuệ giữa bạn và một trong những nhân chứng hiếm hoi của thời đại.

Sir David Attenborough không phải nhà hoạt động môi trường theo nghĩa thông thường. Ông là người dùng cả đời để lắng nghe các sinh vật, các dòng sông, các khu rừng. Chính vì vậy, thông điệp của ông không mang màu sắc đe dọa mà mang tính đạo đức và trách nhiệm. Ông tin rằng chúng ta vẫn còn “một cơ hội cuối cùng” để phục hồi thế giới đã mất: Điều cần nhất không phải công nghệ, mà là ý chí tập thể để thay đổi ngay bây giờ.

A Life on Our Planet – bản tiếng Việt Chúng ta làm gì với Trái Đất? – là một trong những cuốn sách về môi trường dễ tiếp cận nhất cho mọi người đọc, và có sức gợi mở sâu rộng. Nó khiến người đọc nhìn lại cách mình sống, cách nền kinh tế vận hành, và cả thế giới mà chúng ta sẽ để lại cho thế hệ sau. Hơi tiếc là bìa cuốn sách ở bản tiếng Việt đã không để ảnh Sir David Attenborough như sách gốc. Ông quá quen thuộc với những người ham mê phim tài liệu tự nhiên của BBC, nhưng phần còn lại chắc cũng không nhiều người biết tới ông.

Không bi quan, không giả tạo, cuốn sách của Attenborough là một lời nhắc nhở đầy tình yêu thương rằng: thiên nhiên có thể hồi sinh – nếu chúng ta để nó làm vậy.

Tài liệu liên quan: Xem thêm bài tổng hợp tại đây.