Phi lý trí

Con người thường tin rằng mình đưa ra quyết định dựa trên lý trí và tính toán hợp lý. Cuốn Phi lý trí bắt đầu bằng việc đặt lại niềm tin đó. Thông qua hàng loạt thí nghiệm tâm lý – kinh tế đơn giản nhưng được thiết kế chặt chẽ, tác giả Dan Ariely cho thấy: Rất nhiều lựa chọn trong đời sống hàng ngày của chúng ta chịu ảnh hưởng mạnh từ cảm xúc, kỳ vọng, bối cảnh và chuẩn mực xã hội, hơn là từ lợi ích kinh tế thuần túy.

Cuốn sách phân tích những hành vi quen thuộc như mua sắm, tiêu dùng, định giá, tiết kiệm, làm việc, hay lựa chọn trong các mối quan hệ. Vì sao con người sẵn sàng chi nhiều tiền cho một bữa ăn sang trọng nhưng lại so đo vài chục nghìn khi mua đồ thiết yếu? Vì sao “miễn phí” có sức hấp dẫn vượt xa giá trị thực của nó? Vì sao các chuẩn mực xã hội có thể khiến con người hành xử rất khác so với khi mọi thứ được quy đổi thành tiền bạc?

Ariely lập luận rằng những quyết định sai lệch này không phải là ngẫu nhiên. Chúng mang tính hệ thống và có thể dự đoán được. Chính vì vậy, việc hiểu các cơ chế phi lý trí không chỉ giúp giải thích hành vi cá nhân, mà còn có giá trị thực tiễn trong thiết kế sản phẩm, chính sách, marketing, quản trị doanh nghiệp và cả đầu tư tài chính.

Trong Phi lý trí tác giả kết nối nghiên cứu học thuật với đời sống thường nhật. Các khái niệm của kinh tế học hành vi được trình bày bằng ví dụ gần gũi, ngôn ngữ dễ tiếp cận và giọng văn có tính kể chuyện. Cuốn sách không nhằm dạy người đọc “trở nên lý trí tuyệt đối”, mà giúp nhận diện những điểm mù tâm lý thường xuyên chi phối quyết định của con người.

Phi lý trí đặt ra câu hỏi về giới hạn của mô hình con người duy lý trong kinh tế học cổ điển, đồng thời mở ra một cách tiếp cận thực tế hơn khi nghiên cứu hành vi con người trong thế giới hiện đại – nơi cảm xúc, bối cảnh và các yếu tố xã hội luôn hiện diện trong mọi lựa chọn.