Độ nhiễu: Sai lầm trong phán đoán

Sau cuốn Tư duy nhanh và chậm, Daniel Kahneman cùng Olivier Sibony và Cass R. Sunstein tiếp tục mở rộng nghiên cứu về sai lầm trong phán đoán của con người bằng một khái niệm ít được chú ý hơn nhưng không kém phần nghiêm trọng: Độ nhiễu (noise).

Nếu “thiên kiến” (bias) là những sai lệch có hướng – khiến con người cùng mắc một lỗi theo cùng một chiều – thì “độ nhiễu” là sự dao động ngẫu nhiên trong các phán đoán đáng lẽ phải giống nhau. Hai bác sĩ đưa ra chẩn đoán khác nhau cho cùng một ca bệnh. Hai thẩm phán tuyên án khác nhau cho cùng một hành vi phạm tội. Cùng một người, nhưng quyết định buổi sáng lại khác buổi chiều. Theo các tác giả, những khác biệt này không chỉ phổ biến mà còn gây ra hậu quả lớn trong y tế, pháp luật, kinh doanh và quản trị nhà nước.

Các tác giả chỉ ra rằng trong nhiều lĩnh vực, xã hội đã đầu tư rất nhiều để giảm thiên kiến nhưng lại bỏ qua độ nhiễu, dù mức độ thiệt hại do nhiễu gây ra có thể tương đương hoặc thậm chí lớn hơn. Điều này một phần vì nhiễu khó nhận diện hơn: Nó không mang tính hệ thống rõ ràng, không dễ quy trách nhiệm, và thường bị ngụy trang dưới danh nghĩa “phán đoán chuyên môn” hay “sự linh hoạt của con người”.

Không dừng ở việc mô tả vấn đề, Độ nhiễu phân tích nhiều về nguồn gốc của nhiễu và các cách giảm nhiễu trong ra quyết định. Các tác giả đề xuất những công cụ như: Chuẩn hóa quy trình đánh giá, tách rời các yếu tố khi đưa ra quyết định, sử dụng “quyết định vệ sinh” (decision hygiene – Tập hợp các nguyên tắc và quy trình giúp giảm độ nhiễu trong phán đoán, giống như vệ sinh giúp giảm nhiễm khuẩn trong y tế.), và thiết kế hệ thống để hạn chế ảnh hưởng của cảm xúc, bối cảnh, hay thời điểm. Cách tiếp cận này mang tính thực hành rõ rệt, đặc biệt hướng tới tổ chức và nhà quản lý.

Về mặt học thuật, cuốn Độ nhiễu thường được xem là mảnh ghép thứ ba trong một bộ 3 quan trọng của khoa học hành vi hiện đại, bên cạnh các cuốn Tư duy nhanh và chậm (Kahneman) và Cú hích (Sunstein & Thaler). Nếu các tác phẩm trước tập trung vào cách con người suy nghĩ sai có hệ thống, thì cuốn sách này làm rõ cách con người sai một cách thất thường, ngay cả khi không có thiên kiến rõ ràng.

Độ nhiễu là một cuốn sách không dễ đọc, nhưng là một công trình có giá trị cao đối với những ai quan tâm đến chất lượng phán đoán, ra quyết định và thiết kế hệ thống – từ lãnh đạo doanh nghiệp, nhà làm chính sách cho đến những người muốn hiểu rõ hơn vì sao các quyết định “có vẻ hợp lý” lại thường thiếu nhất quán.