Lịch sử đô thị hiện đại

Lịch sử đô thị hiện đại (What Is Urban History?) của Shane Ewen là một trong những dẫn nhập rõ ràng và uy tín về lịch sử đô thị hiện đại. Đây là một bộ môn nghiên cứu ngày càng quan trọng khi phần lớn nhân loại sống trong các thành phố. Thay vì coi đô thị chỉ là không gian vật chất, Ewen nhìn thành phố như một thực thể sống động: Nơi giai cấp, giới tính, sắc tộc, quyền lực, kiến trúc, quản trị, tư tưởng và văn hóa liên tục va chạm và định hình lẫn nhau. Cách tiếp cận này khiến lịch sử đô thị không còn là câu chuyện của các tòa nhà hay quy hoạch, mà là câu chuyện của con người trong không gian, với những nghịch lý, xung đột và thay đổi kéo dài suốt hai thế kỷ gần đây.

Cuốn sách cung cấp một cái nhìn bao quát về sự trỗi dậy của đô thị hiện đại – từ công nghiệp hóa, điện năng, dân chủ, thương mại quốc tế đến chủ nghĩa thực dân và chủ nghĩa dân tộc – và cách các ý tưởng này được thử nghiệm, điều chỉnh, thậm chí thất bại ngay trong lòng thành phố. Ewen sử dụng phương pháp so sánh xuyên quốc gia, giúp người đọc thấy được các thành phố từ London, New York, Paris đến Cairo, Bombay hay Thượng Hải đều trở thành “phòng thí nghiệm” của hiện đại hóa, mỗi nơi một kiểu nhưng đều phản chiếu những biến động lớn của nhân loại.

Với độc giả Việt Nam, những đoạn giới thiệu của Trần Anh Đức trong bản dịch tiếng Việt rất đáng chú ý: Đô thị xuất hiện như một “không gian của bản sắc phong phú”, nơi quyền lực bao trùm thông qua kiến trúc, vệ sinh, kỷ luật, phòng cháy, sức khỏe cộng đồng – những thứ tưởng nhỏ nhưng đã định nghĩa đời sống thị dân. Chính góc nhìn tham chiếu từ thực tiễn Hà Nội, Hải Phòng, Sài Gòn hay các thành phố Đông Dương đầu thế kỷ XX cho thấy cuốn sách này được đọc không chỉ để hiểu phương Tây, mà còn để soi chiếu quá trình đô thị hóa của Việt Nam hiện nay.

Tuy vậy, cuốn sách thiên về nghiên cứu lịch sử đô thị chứ không đưa ra các phương án phát triển đô thị. Do dung lượng ngắn, một số chủ đề như kinh tế đô thị hoặc các trường hợp ngoài châu Âu–Bắc Mỹ được đề cập không sâu. Nếu bạn kỳ vọng những gợi ý cụ thể về phát triển đô thị, sẽ thấy sách hơi “nặng học thuật” hơn. Nếu mục tiêu là hiểu đô thị như một hiện tượng lịch sử toàn cầu, hiểu cách những thành phố chúng ta đang sống được hình thành, vận hành và phản chiếu xã hội, thì đây là cuốn sách tốt. Sách hữu ích cho sinh viên, nhà nghiên cứu, kiến trúc sư, nhà quy hoạch, hoặc bất kỳ ai muốn nhìn thành phố bằng một chiều sâu mới.