Tại sao các quốc gia thất bại

Tại sao các quốc gia thất bại (why nations fail) của 2 tác giả Daron Acemoglu và James A. Robinson, là một trong những cuốn sách có ảnh hưởng lớn nhất về nguồn gốc thịnh vượng và suy vong của các quốc gia. Từ câu hỏi tưởng vì sao có những nước giàu và ổn định trong khi nhiều nước khác mãi nghèo đói, xung đột và bất ổn – Acemoglu và Robinson đưa ra một câu trả lời mạnh mẽ: Chính thể chế chính trị và kinh tế quyết định tất cả. Không phải khí hậu, không phải văn hóa, không phải tài nguyên thiên nhiên; mà là cách quyền lực được phân phối và cách xã hội được tổ chức quanh quyền lực đó.

Hai tác giả người Mỹ, Daron Acemoglu (Đại học MIT) và James A. Robinson (Đại học Chicago), đều là những học giả hàng đầu về thể chế và phát triển. Hai ông cùng với Simon Johnson đã được trao Giải Nobel về Kinh tế 2024 cho các nghiên cứu so sánh của họ về sự thịnh vượng giữa các quốc gia và đế chế. Cuốn sách này là kết tinh của hơn 15 năm nghiên cứu và khảo sát thực địa ở nhiều quốc gia, cho phép họ đưa ra một lập luận xuyên suốt: Quốc gia trở nên giàu có khi quyền lực được phân tán, chính phủ phải chịu trách nhiệm trước công dân và mọi người có cơ hội tham gia đời sống kinh tế. Ngược lại, quốc gia thất bại khi quyền lực bị gom vào tay một nhóm nhỏ, những người sử dụng hệ thống để trục lợi, bóp nghẹt cạnh tranh, và đóng băng khả năng đổi mới của xã hội.

Sức hấp dẫn lớn nhất của cuốn sách nằm ở cách hai tác giả kể lại lịch sử bằng một lăng kính mới. Những câu chuyện từ La Mã cổ đại, Trung Hoa phong kiến đến các thuộc địa châu Phi, hay các mô hình thành công như Anh và Mỹ, đều được dùng để cho thấy sự khác biệt giữa thể chế bao trùm và thể chế bóc lột. Người đọc được dẫn qua hàng loạt ví dụ nơi quốc gia bứt phá khi phá vỡ các cấu trúc quyền lực cũ, và những trường hợp ngược lại khi thay đổi chỉ diễn ra bề mặt, còn cốt lõi thể chế vẫn không thay đổi.

Đọc Tại sao các quốc gia thất bại, độc giả không chỉ tiếp cận một hệ thống lập luận chặt chẽ mà còn được gợi mở một cách nhìn khác về nghèo đói, bất bình đẳng và phát triển. Cuốn sách nâng cao khả năng phân tích chính sách, đặt lại câu hỏi về vai trò của nhà nước, và giúp người đọc hiểu vì sao những cải cách nửa vời thường dẫn đến thất bại. Đây cũng là cuốn sách khiến nhiều độc giả phải “đọc lại lịch sử” – đúng như lời nhận xét của Jared Diamond. Được ca ngợi bởi nhiều học giả và cơ quan báo chí lớn – từ The Wall Street Journal đến The Economist và The New York Times – cuốn sách vẫn giữ được sự dễ hiểu, rõ ràng và đầy sức thuyết phục.

Quốc gia thịnh vượng hay thất bại không phải do số phận, mà do những thể chế mà con người lựa chọn và duy trì.