Paul Graham là nhà sáng lập vườn ươm khởi nghiệp Y Combinator, là một trong những nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất tới thế giới công nghệ và khởi nghiệp. Những bài luận của ông vừa đơn giản, dễ đọc, vừa sắc bén và có tính triết học thực hành – giúp người đọc hiểu cách tạo ra công việc lớn, cách nghĩ khác biệt, cách chọn ý tưởng, và cách sống sâu sắc hơn.
Một trong những người ảnh hưởng và là học trò nổi tiếng nhất của Graham là Sam Altman, nhà sáng lập và CEO OpenAI, công ty mẹ của sản phẩm AI ChatGPT.
Sach100 chọn ra 10 bài luận hay nhất của Paul Graham để bắt đầu hành trình đọc Graham. Các bài luận có gắn link tới bài gốc (tiếng Anh), bạn có thể đọc tiếng Anh hoặc dùng Google translate website để đọc toàn bộ bài bằng tiếng Việt.
Làm thế nào để tạo ra công việc vĩ đại
(How to Do Great Work, 07/2023)
Paul Graham cho rằng làm được công việc vĩ đại không phải nhờ “làm thật chăm”, mà nhờ chọn đúng hướng rồi đi thật sâu. Con đường chung của những người tạo ra đột phá gồm bốn bước: Chọn lĩnh vực mình thật sự có khả năng và hứng thú; học đến điểm chạm biên của tri thức; nhìn ra những “khe hở” mà người khác bỏ qua; và kiên trì khám phá chúng. Động lực mạnh nhất không phải danh vọng mà là tò mò, niềm vui khi hiểu thêm điều mới và khát vọng tạo ra thứ có giá trị thật.
Graham nhấn mạnh rằng không ai biết trước mình hợp với loại công việc nào – ta chỉ tìm ra bằng cách bắt tay làm, thử nhiều hướng, dám sai và dám chuyển đường. Muốn tiến xa cần duy trì nhịp làm việc đều đặn, bảo vệ sự tập trung, tránh những mục tiêu “trông có vẻ quan trọng” nhưng rỗng. Cuối cùng, ông cho rằng yếu tố quyết định nhất là sự tò mò bền bỉ: Nó dẫn ta đến đúng lĩnh vực, chỉ ra khoảng trống và kéo ta đi tiếp ngay cả khi công việc khó khăn.
Làm cách nào để có những ý tưởng mới
(How to Get New Ideas, 01/2023)
Paul Graham cho rằng ý tưởng mới thường xuất hiện khi ta nhận ra những điều bất thường – thứ trông thấy sai, thiếu hoặc chưa được ai hỏi tới – nhất là ở rìa của tri thức, nơi càng tiến gần càng thấy vô số khoảng trống có thể mở ra những nhánh ý tưởng hoàn toàn mới.
Bạn muốn (muốn) gì?
(What You (Want to)* Want, 11/2022)
Từ nhỏ, Graham luôn băn khoăn về mâu thuẫn giữa việc con người là vật chất vận hành theo quy luật và cảm giác mình có tự do lựa chọn. Ông nhận ra lời giải không đơn giản như “ta làm điều ta muốn nhưng không thể muốn điều ta muốn”, vì con người thật sự có thể thay đổi một số mong muốn của mình.
Tuy vậy, khả năng thay đổi mong muốn có giới hạn: càng “muốn tầng hai, tầng ba” thì càng khó tác động. Cuối cùng vẫn tồn tại một lớp mong muốn nền tảng mà ta không kiểm soát được — và tự do của con người nằm trong phạm vi được quyết định bởi chính cấu trúc các “tầng muốn” đó.
Làm thế nào để làm việc chăm chỉ
(How to Work Hard, 06/2021)
Paul Graham cho rằng để làm được việc lớn, bạn phải “thực sự” làm việc chăm chỉ – và hiểu đúng bản chất của lao động. Khi nhỏ, ta dễ hiểu lầm rằng thiên tài có thể vượt qua nỗ lực, nhưng trưởng thành cho thấy mọi người vĩ đại đều kết hợp ba yếu tố: Năng lực bẩm sinh, luyện tập dài hạn và nỗ lực cực độ. Trường học che lấp sự thật này bằng các tiêu chuẩn thấp và công việc giả tạo, khiến ta phải tái học cách làm việc trong thế giới thật.
Làm việc chăm chỉ không chỉ là kỷ luật mỗi ngày, mà còn là biết tự đặt mục tiêu, liên tục điều chỉnh cường độ, tránh cả sự lười lẫn làm quá sức. Ta phải học nhận biết “công việc thật”, tìm lĩnh vực mình phù hợp nhất và tiến gần “trung tâm khó” của vấn đề. Vì khó xác định điều gì quan trọng, thước đo tốt nhất lại chính là: Bạn có thấy nó thật sự thú vị không? Thành thật với bản thân là chìa khóa để làm việc hiệu quả và bền vững.
Những ý tưởng mới điên rồ
(Crazy New Ideas, 05/2021)
Paul Graham cho rằng ý tưởng “nghe có vẻ điên rồ” nhưng được đề xuất bởi chuyên gia am hiểu và có lý trí là thứ ta nên thận trọng trước khi bác bỏ. Lịch sử cho thấy nhiều đột phá khoa học từng bị xem là phi lý lúc mới xuất hiện. Khi một chuyên gia vẫn kiên quyết đưa ra ý tưởng dù biết nó khó tin, điều đó thường nghĩa là họ thấy điều mà ta chưa thấy. Phản xạ đúng không phải là phủ định, mà là đặt câu hỏi. Việc vội vàng bác bỏ thường đến từ đố kỵ, mong tỏ ra sắc sảo, bảo vệ lợi ích cũ hoặc bị trói buộc bởi “mô hình tư duy” hiện tại. Muốn có ý tưởng mới – hoặc nhận ra chúng khi chúng xuất hiện – ta phải học cách nhìn thế giới trước khi khuôn mẫu định hình nó, và biết ủng hộ những người dám bước ra khỏi đám mây quen thuộc.
Có con
(Having Kids, 12/2019)
Trước khi có con, Paul Graham sợ làm cha vì nghĩ trẻ con chỉ gây phiền toái và lấy mất tự do. Nhưng khi đứa con đầu lòng ra đời, cảm giác ấy thay đổi ngay lập tức: Anh thấy mình bảo bọc trẻ nhỏ và bất ngờ nhận ra những khoảnh khắc yên bình, giản dị nhưng vô giá mà trước đây anh chưa từng thấy.
Làm cha mẹ đúng là vất vả, ít thời gian hơn và đôi khi làm giảm tham vọng. Nhưng đổi lại, hạnh phúc thực sự xuất hiện nhiều hơn: Những giây phút nhỏ bé mỗi ngày mà anh không muốn đánh đổi lấy bất cứ điều gì. Graham nhận ra nhiều nỗi sợ trước đây chỉ là ảo giác – còn niềm vui khi có con lại rất thật.
Làm cách nào để đánh mất thời gian và tiền bạc.
(How to Lose Time and Money, 7/2010)
Sau khi bán startup và có nhiều tiền, Paul Graham nhận ra điều đáng sợ nhất không phải là tiêu xài quá mức mà là đầu tư sai. Chi tiêu xa xỉ dễ nhận ra và tự cảnh báo, còn đầu tư lại ngụy trang dưới danh nghĩa “tài sản”, khiến người ta mất tiền rất nhanh mà không hề thấy sai.
Graham phát hiện thời gian cũng bị thất thoát theo cách tương tự: Ta ít khi đánh mất nó vì vui chơi, mà vì “việc giả vờ là công việc” – những giờ xử lý email, họp hành hay bận rộn vô nghĩa. Chúng trông giống lao động nghiêm túc nên không kích hoạt cảnh báo nội tâm, nhưng cuối ngày ta chẳng tạo ra giá trị gì.
Cả tiền lẫn thời gian đều thất thoát nhiều nhất khi ta không nhận ra mình đang mất chúng.
Cách mọi người trở nên giàu có hiện nay.
(How People Get Rich Now, 04/2021)
Paul Graham quan sát danh sách người giàu của Forbes để trả lời một câu hỏi tưởng đơn giản: Ngày nay, người ta giàu lên bằng cách nào? Câu trả lời: Bằng cách tự tạo ra giá trị mới, chứ không phải thừa kế hay tận dụng đặc quyền cũ. Công nghệ làm thay đổi hoàn toàn sân chơi: Nó rẻ hơn, nhanh hơn và mở ra cơ hội cho những người dám xây dựng công ty của riêng mình.
Graham chỉ ra một điều quan trọng: Việc khởi nghiệp bùng nổ hiện nay không phải xu hướng dị thường mà là sự trở lại của lịch sử. Khi chi phí sáng tạo giảm và tốc độ tăng trưởng tăng, số người giàu từ chính sản phẩm họ tạo ra sẽ ngày càng nhiều – và đó là dấu hiệu của một nền kinh tế năng động, không phải điều bất thường cần lo ngại.
Làm cách nào để tư duy độc lập
(How to Think for Yourself, 11/2020)
Paul Graham giải thích vì sao một số lĩnh vực – khoa học, đầu tư, khởi nghiệp, viết luận – chỉ có thể thành công nếu bạn nghĩ khác đám đông. Điều quan trọng không chỉ là đúng, mà phải đúng theo cách người khác chưa nghĩ đến. Nhiều người không biết mình thuộc kiểu tư duy nào vì trường học hiếm khi đo lường hay nuôi dưỡng sự độc lập trong suy nghĩ.
Ông chỉ ra ba yếu tố tạo nên tư duy độc lập: Tính nghiêm ngặt với sự thật, khả năng kháng cự áp lực đồng thuận, và sự tò mò. Chúng bổ trợ lẫn nhau và có thể được nuôi dưỡng bằng cách đặt câu hỏi, đọc lịch sử, tránh môi trường áp đặt và tìm những người suy nghĩ độc lập để trò chuyện.
Graham cho rằng tò mò là la bàn mạnh nhất: Theo đuổi điều khiến bạn tò mò là con đường tự nhiên dẫn tới ý tưởng mới.
Siêu lợi nhuận
(Superlinear Returns, 10/2023)
Paul Graham giải thích rằng thế giới không vận hành theo quy tắc “đầu vào tỉ lệ với đầu ra”. Trong nhiều lĩnh vực – kinh doanh, công nghệ, tri thức, danh tiếng – hiệu suất cao tạo ra phần thưởng tăng phi tuyến tính, chứ không tăng tuyến tính.
Ông chỉ ra hai nguồn gốc của hiện tượng này: Tăng trưởng theo hàm mũ và các ngưỡng bứt phá. Khi kết quả phụ thuộc vào kết quả trước đó, hoặc khi vượt qua một ngưỡng mang lại lợi thế rõ rệt, chênh lệch giữa người làm tốt và người làm xuất sắc sẽ mở rộng rất nhanh.
Graham cho rằng hiểu quy luật này là điều thiết yếu cho người tham vọng: Nó quyết định nơi bạn nên đầu tư sức lực, học hỏi và chọn cuộc chơi đáng để theo đuổi.
Lời kết.
Những bài luận của Paul Graham không chỉ dành cho mảng công nghệ hay giới khởi nghiệp. Chúng giúp bất kỳ ai – dù là người trẻ, doanh nhân hay người đang tìm hướng mới – hiểu sâu hơn về sáng tạo, tư duy độc lập và cách theo đuổi một đời sống có ý nghĩa. Sach100 hy vọng danh sách giới thiệu này sẽ giúp độc giả tiếp cận và khám phá các bài luận của Paul Graham.
Tham khảo thêm: Danh sách đầy đủ các bài luận của Paul Graham (Tiếng Anh)
Về Paul Graham
Paul Graham, sinh năm 1964, là lập trình viên, doanh nhân người Mỹ. Ông đồng sáng lập Viaweb, một nền tảng thương mại điện tử, sau được Yahoo! mua lại và trở thành Yahoo! Store. Năm 2005, ông cùng Jessica Livingston, Robert Morris và Trevor Blackwell sáng lập Y Combinator, chương trình tăng tốc khởi nghiệp đã hỗ trợ nhiều công ty lớn như Airbnb, Stripe và Dropbox.
Graham được biết đến rộng rãi nhờ các bài luận về công nghệ, tư duy độc lập và khởi nghiệp. Ông là tác giả cuốn sách nổi tiếng “Hackers & Painters”, 2004, nói về thế giới mà máy tính định hình mọi thứ quanh ta, giải thích hacker là ai, họ được thúc đẩy bởi điều gì và vì sao họ chính là những người thiết kế tương lai. Văn phong của ông kết hợp phân tích sắc sảo, kinh nghiệm thực tiễn và khả năng diễn giải mạch lạc, có ảnh hưởng lớn đến giới startup và lập trình.
