Trong đời sống hằng ngày, chúng ta liên tục đưa ra quyết định. Từ chuyện nhỏ như mua sắm, chọn quần áo mặc, đến những lựa chọn lớn hơn về công việc, tiền bạc hay các mối quan hệ. Phần lớn những quyết định này bị ảnh hưởng bởi thói quen, cảm xúc, trực giác và rất nhiều giả định ngầm. Lĩnh vực Tư duy và ra quyết định (Judgment & Decision-Making – JDM) ra đời để giúp chúng ta hiểu rõ hơn điều đó: Không phải để “luôn quyết định đúng”, mà để hiểu vì sao ta thường nghĩ và chọn sai, từ đó thận trọng hơn với chính mình.
5 cuốn sách dưới đây được Sach100 chọn như một điểm bắt đầu nhẹ nhàng, dễ đọc, không đòi hỏi nền tảng học thuật, nhưng đủ để người đọc hình thành một bức tranh ban đầu về cách con người suy nghĩ và ra quyết định trong cuộc sống.
Nghệ thuật tư duy rành mạch – Rolf Dobelli
Cuốn sách liệt kê danh sách 99 “cái bẫy” quen thuộc trong suy nghĩ hằng ngày: Từ việc quá tự tin, chạy theo số đông, đến việc gán ý nghĩa quá mức cho may mắn. Mỗi chương rất ngắn, đọc độc lập, giúp người đọc nhận ra rằng nhiều sai lầm trong quyết định không phải do thiếu thông minh, mà do những lối tư duy quen thuộc mà ai cũng mắc phải.
Phi lý trí – Dan Ariely
Cuốn Phi lý trí cho thấy con người không hành động ngẫu nhiên, mà phi lý một cách có quy luật. Qua các thí nghiệm và câu chuyện đời thường, Dan Ariely giúp người đọc hiểu vì sao chúng ta thường chọn những phương án bất lợi cho chính mình, đặc biệt trong tiêu dùng, định giá và lựa chọn cá nhân. Đây là cuốn sách rất dễ vào, đọc thấy “quen”, vì nhiều ví dụ phản chiếu đúng hành vi hằng ngày của chúng ta.
Sự thật về thế giới – Hans Rosling
Cuốn sách này tập trung vào một vấn đề khác của tư duy: Trực giác về số liệu và thế giới thường sai. Hans Rosling chỉ ra rằng chúng ta hay nhìn thế giới bi quan, cực đoan hoặc đơn giản hóa quá mức, dẫn đến những đánh giá và quyết định lệch lạc. Đây là một cuốn sách nhẹ nhàng, nhiều ví dụ, giúp người đọc làm quen với việc kiểm tra lại trực giác của mình bằng dữ liệu.
Dám nghĩ lại – Adam Grant
Không phải mọi quyết định sai đều đến từ thiếu thông tin; nhiều khi vấn đề nằm ở việc chúng ta quá bám chặt vào niềm tin cũ. Dám nghĩ lại nói về khả năng thay đổi suy nghĩ, đặt lại câu hỏi với chính quan điểm của mình, và chấp nhận rằng “tôi có thể sai”. Cuốn sách phù hợp cho người mới bắt đầu vì nó không dạy kỹ thuật, mà giúp người đọc hình thành một thái độ lành mạnh với việc suy nghĩ và lựa chọn.
Tư duy đặt cược – Annie Duke
Annie Duke đưa ra một cách nhìn rất đời thường: Hãy coi mỗi quyết định như một đặt cược trong điều kiện không chắc chắn. Thay vì đánh giá quyết định dựa trên kết quả cuối cùng, cuốn sách khuyến khích người đọc nhìn lại quá trình suy nghĩ tại thời điểm ra quyết định. Cách tiếp cận này đặc biệt hữu ích để phân biệt giữa may mắn và năng lực, và để bớt tự trách hoặc tự mãn sau mỗi lựa chọn.
Gợi ý đọc tiếp
5 cuốn sách trên giúp người đọc dễ đi vào và tiếp nhận chủ đề này ngay từ đầu. Khi đã quen thuộc hơn với các khái niệm cơ bản, người đọc có thể tiếp tục tìm hiểu sâu hơn qua những tác phẩm viết sâu hơn, như sách của các tác giả Daniel Kahneman, Richard H. Thaler hoặc các nghiên cứu về thiên lệch nhận thức khác.
